จำแนกจิตทั้ง ๘๙ โดยชาติเภท

คาถาสังคหะ ๑๑ แสดงว่า
๑๑. ทฺวาทสากุสลาเนวํ กุสลาเนกวีสติ
ฉตฺตีเสว วิปากานิ กฺริยาจิตฺตานิ วีสติ ฯ

แปลความว่า อกุศล ๑๒ กุศล ๒๑ วิบาก ๓๖ กิริยา ๒0 อย่างนี้


หมายความว่า จิตทั้งหมดซึ่งมีจำนวนโดยย่อ ๘๙ ดวงนั้น เมื่อจำแนกโดยชาติเภทนัยแล้ว ก็มี ๔ ชาติ คือ
ชาติอกุศล ชาติกุศล ชาติวิบาก และชาติกิริยา

ชาติอกุศล ได้แก่จิต ๑๒ ดวง ล้วนแต่เป็นจิตที่เป็นโทษ และให้ผลเป็นทุกข์ คือ

อกุศลจิต ๑๒ ดวง

ชาติกุศล ได้แก่จิต ๒๑ ดวง ล้วนแต่เป็นจิตที่ปราศจากโทษและให้ผลเป็นสุข คือ

มหากุศลจิต ๘ ดวง
มหัคคตกุศลจิต ๙ ดวง
โลกุตตรกุศลจิต ๔ ดวง

ชาติวิบาก ได้แก่จิต ๓๖ ดวง ล้วนแต่เป็นจิตที่เป็นผลบาปและผลของบุญ คือ

อกุศลวิบาก ๗ ดวง
อเหตุกกุศลวิบาก ๘ ดวง
มหาวิบาก ๘ ดวง
มหัคคตวิบาก ๙ ดวง
โลกุตตรวิบาก ๔ ดวง

ชาติกิริยา ได้แก่จิต ๒0 ดวง ล้วนแต่เป็นจิตที่ไม่เป็นบุญและไม่เป็นบาป ทั้งไม่ใช่ผลของบาปหรือผล
ของบุญด้วย เป็นจิตที่สักแต่ว่ากระทำเท่านั้นเอง คือ

อเหตุกกิริยา ๓ ดวง
มหากิริยา ๘ ดวง
มหัคคตกิริยา ๙ ดวง

ชาติวิบากและชาติกิริยานี้รวมเรียกว่า ชาติอพยากตะ หมายแต่เพียงว่าชาติของจิตเหล่านั้นไม่ใช่กุศลและไม่ใช่อกุศล ด้วยทั้ง ๒ อย่าง

วิบากจิตมีหน้าที่เป็นวิบาก ผลของกุสลและอกุสล โดย

๑. ทำหน้าที่ปฏิสนธิ

๒. เป็นภวังค เป็นองค์แห่งภพรักษาภพชาติ

๓. ทำหน้าที่เป็น ตทาลัมพนะ

๔. ทำหน้าที่จุติจากภพชาติ

มหาวิบากจิต ได้สั่งสมผลของกรรมดีกรรมชั่วที่ได้กระทำไว้เพื่อสืบต่อให้ผลต่อไป เหมือนเมล็ดพืชซึ่งสั่งสมชีวภาวะไว้ในเมล็ด เมื่อนำเม็ดไปเพาะในสภาพแวดล้อมที่พอดี (เหตุและปัจจัยพร้อม) สมบูรณ์แล้ว เมล็ดพืชนั้นก็จะงอกงามออกมาเป็นต้น พืชแต่ละชนิด เช่น เมล็ดมะม่วงก็จะงอกเงยเป็นต้นมะม่วง เป็นต้น ในขณะที่เมล็ดยังไม่งอกออกนั้น ต้นก็อยู่ในเมล็ดเหมือน วิบาก ที่ทำไว้เมื่อเหตุปัจจัยยังไม่พร้อมก็จะรออยู่ เพื่อให้ผลเมื่อเหตุและปัจจัยพร้อม

วิบากจิต จะทำหน้าที่กักเก็บ สิ่งที่เป็นกุสลหรืออกุสลไว้ ๗ อย่างดังนี้

๑. วิปากกิจ ทำหน้าที่เป็นผลของกรรมแต่ปางก่อน (ปฏิสนธิ, ภวังค, ตทาลัมพนะ, จุติ)

๒. อาเสวนกิจ ทำหน้าที่อาเสวนะ คือเสพบ่อย ๆ

๓. อุปนิสสยกิจ ทำหน้าที่เป็นอุปนิสสัย คือความประพฤติที่เคยชินเป็นพื้นในสันดาน

๔. วาสนกิจ ทำหน้าที่เป็นวาสนา (กิเลสละได้แต่วาสนาละได้ยาก แม้พระสารีบุตรก็ยังละวาสนาไม่ได้ มีพระพุทธเจ้าพระองค์เดียวเท่านั้นที่ละได้ทั้งกิเลสและวาสนา วาสนาเปรียบเทียบได้เหมือนกลิ่นน้ำปลาที่ติดอยู่ในไหใส่น้ำปลา แม้จะเทน้ำปลาในไหออกแล้ว กลิ่นน้ำปลาก็ยังติดอยู่ในไหล้างไม่ออก น้ำปลาสมมติเป็นกิเลส กลิ่นที่ติดไหสมมติเป็นวาสนา)

๕. อนุสยกิจ ทำหน้าที่เป็นอนุสัยนอนเนื่องในขันธสันดาน (กิเลสที่แฝงตัวนอนเนื่องอยู่ในสันดาน) มี ๗ คือ

๑) กามราคะ ความกำหนัดในกาม

๒) ปฏิฆะ ความหงุดหงิด

๓) ทิฏฐิ ความเห็นผิด

๔) วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย

๕) มานะ ความถือตัว

๖) ภวราคะ ความกำหนัดในภพ

๗) อวิชา ความไม่รู้จริง



๖. จริตกิจ ทำหน้าที่เป็นจริตพื้นนิสัย มี ๖ คือ

๑) ราคจริต หนักไปทางรักสวยรักงามมักติดใจ น้ำเลี้ยงหัวใจมีสีแดง

๒) โทสจริต หนักไปทางใจร้อนหงุดหงิด น้ำเลี้ยงหัวใจสีดำ

๓) โมหจริต หนักไปทางเหงา ซึม งมงาย น้ำเลี้ยงหัวใจสีหม่นเหมือนน้ำล้างเนื้อ

๔) สัทธาจริต หนักไปทางโน้มใจเชื่อ น้ำเลี้ยงหัวใจสีเหลืองอ่อน คล้ายสีดอกกัณณิกา

๕) วิตกจริต หนักไปทางคิดจับจด ฟุ้งซ่าน น้ำเลี้ยงหัวใจสีเหมือนน้ำเยื่อถั่วพู

๖) พุทธิจริต หนักไปทางคิด พิจารณา น้ำเลี้ยงหัวใจสีขาวเหมือนสีแก้วเจียรนัย

๗. บารมีกิจ ทำหน้าที่เป็นบารมี (คุณความดีที่ได้บำเพ็ญมา คุณสมบัติที่ทำให้ยิ่งใหญ่)

ความเข้าใจที่ถูกต้องคือ จิตทำหน้าที่รู้อารมณ์ 6 ประการครับ ไม่ใช่รู้เฉพาะรูป อย่างเดียว

เจริญในธรรมครับ

จิตเดิมแท้ประภัสสร
จิตเดิม ถูกอธิบาย.... เอาไว้แล้ว
ถูกจัดให้อยู่ใน ภวังคจิต ซึ่งเป็นวิบากจิตชนิดหนึ่ง และเป็นจิต
อธิบายอีกที ก็คือ วิบากจิต มีหลายชนิด

เช่น
ทวิปัญจวิญญาณจิต
ปฏิสนธิจิต
จุติจิต
ภวังคจิต ................................... ถูกระบุว่า คือ จิตเดิมแท้ประภัสสร
และจิตอื่นๆ อีก

ธัมมารมณ์ซึ่งเป็นอารมณ์ที่ 6 นั้นมี 6 ประการ คือ
1. ปสาทรูป 5
2. สุขุมรูป 16
3. จิต
4. เจตสิก
5. นิพพาน
6. บัญญัติ

จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ ปสาทรูป 5
จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ สุขุมรูป 16
จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ จิต
จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ เจตสิก
จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ นิพพาน
จิตรู้ ธัมมารมณ์ ซึ่งธัมมารมณ์นี้คือ บัญญัติ

สรุปก็คือ จิตรู้รูป ก็ได้ จิตรู้นามก็ได้ จิตรู้บัญญัติ ก็ได้

โฮฮับ
พระอรหันต์จิตของท่านไม่ใช่วิบากจิต เป็นกิริยาจิต
เพราะอะไร ก็เพราะจิตของท่านปราศจากกิเลสแล้ว
ถึงแม้ท่านยังมีทวารอยู่ก็ตาม

ลองเอาจิตพระอรหันต์กับจิตปุถุชนที่มีวิบากไปเทียบเคียงกันดู

จิตปุถุชน มี 4 ชาติ คือ วิบากจิต กิริยาจิต กุศลจิต อกุศลจิต
จิตพระอรหันต์ มีแค่ 2 ชาติ คือ วิบากจิต และกิริยาจิต

ข้อที่น่าสังเกตุ คือ
พระอรหันต์ รับผลกรรมเก่าหรือผลกรรมใหม่ก็แล้วแต่ ผ่านทางวิบากจิต
พระอรหันต์ ไม่สร้างกรรมใหม่ เพราะไม่มี กุศลจิต และอกุศลจิต
การกระทำทั้งมวล ไม่ว่าจะเป็น คิด พูด ทำ ไม่จัดว่าเป็นกรรม แต่จัดว่าเป็นกิริยา

.....................เหล่านี้คือ สิ่งที่ได้ยินมา ได้ศึกษามา ............. ผมไม่ได้พูดเองครับ
ขอยกตัวอย่างเรื่องการรับผลกรรมของพระอรหันต์ ดังต่อไปนี้

ปัญจวิญญาณธาตุ

ปญฺจ ( ห้า ) + วิญฺญาณ ( สภาพที่รู้แจ้งอารมณ์ ) + ธาตุ ( สภาพที่ทรงไว้ , สภาพที่

ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน )

วิญญาณธาตุ ๕ หมายถึง สภาพที่ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน คือ จิต ซึ่งเป็นธาตุ

๕ อย่าง ได้แก่

๑. จักขุวิญญาณาตุ ( จักขุวิญญาณ ๒ ดวง )

๒. โสตวิญญาณาตุ ( โสตวิญญาณ ๒ ดวง )

๓. ฆานวิญญาณาตุ ( ฆานวิญญาณ ๒ ดวง )

๔. ชิวหาวิญญาณาตุ ( ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง )

๕. กายวิญญาณาตุ ( กายวิญญาณ ๒ ดวง )

[๓๓๘] ธรรมเป็นอัพยากฤต เป็นไฉน?
จักขุวิญญาณเป็นวิบาก สหรคตด้วยอุเบกขา มีรูปเป็นอารมณ์ เกิดขึ้นเพราะกามาวจร
กุศลกรรมอันได้กระทำไว้แล้ว ได้สั่งสมไว้แล้ว ในสมัยใด ผัสสะ เวทนา สัญญา เจตนา
จิต อุเบกขา เอกัคคตา มนินทรีย์ อุเปกขินทรีย์ ชีวิตินทรีย์ มีในสมัยนั้น หรือนามธรรม
ที่อิงอาศัยเกิดขึ้นแม้อื่นใด มีอยู่ในสมัยนั้น
สภาวธรรมเหล่านี้ ชื่อว่า ธรรมเป็นอัพยากฤต.
..........
[๓๕๒] ธรรมเป็นอัพยากฤต เป็นไฉน?
โสตวิญญาณอันเป็นวิบาก สหรคตด้วยอุเบกขา มีเสียงเป็นอารมณ์เกิดขึ้น ฯลฯ
ฆานวิญญาณอันเป็นวิบาก สหรคตด้วยอุเบกขา มีกลิ่นเป็นอารมณ์เกิดขึ้น ฯลฯ
ชิวหาวิญญาณอันเป็นวิบาก สหรคตด้วยอุเบกขา มีรสเป็นอารมณ์เกิดขึ้น ฯลฯ
กายวิญญาณอันเป็นวิบาก สหรคตด้วยสุขเวทนา มีโผฏฐัพพะเป็นอารมณ์เกิดขึ้น
เพราะกามาวจรกุศลกรรมอันได้ทำไว้แล้ว ได้สั่งสมไว้แล้ว ในสมัยใด ผัสสะ เวทนา สัญญา
เจตนา จิต สุข เอกัคคตา มนินทรีย์ สุขินทรีย์ ชีวิตินทรีย์ มีในสมัยนั้น หรือนามธรรม
ที่อิงอาศัยเกิดขึ้นแม้อื่นใด มีอยู่ในสมัยนั้น
สภาวธรรมเหล่านี้ ชื่อว่า ธรรมเป็นอัพยากฤต.

วิญญาณ5 เป็นวิบากจิต
ทั้งปุถุชน และ พระอรหันต์ มีวิญญาณ5
คำว่า วิญญาณ5 มาจากภาษาบาลีว่า ปัญจวิญญาณ

วิญญาณ ทั้ง5 นี้แล เรียกว่า วิบากจิต

วิญญาณธาตุ ๕ หมายถึง สภาพที่ไม่ใช่สัตว์ บุคคล ตัวตน คือ จิต ซึ่งเป็นธาตุ
๕ อย่าง ได้แก่
๑. จักขุวิญญาณาตุ ( จักขุวิญญาณ ๒ ดวง )
๒. โสตวิญญาณาตุ ( โสตวิญญาณ ๒ ดวง )
๓. ฆานวิญญาณาตุ ( ฆานวิญญาณ ๒ ดวง )
๔. ชิวหาวิญญาณาตุ ( ชิวหาวิญญาณ ๒ ดวง )
๕. กายวิญญาณาตุ ( กายวิญญาณ ๒ ดวง )
วิญญาณ ทั้ง5 นี้แล เรียกว่า วิบากจิต[