ญาณทัศนะ, ญาณทัสสนะ การเห็นแจ้ง, การเห็นที่เป็นญาณ หรือ เห็นด้วยญาณ อย่างต่ำสุด หมายถึง วิปัสสนาญาณ นอกนั้นในที่หลายแห่งหมายถึง ทิพพจักขุญาณ บ้าง มรรคญาณ บ้าง และในบางกรณีหมายถึง ผลญาณ บ้าง ปัจจเวกขณญาณ บ้าง สัพพัญญุตญาณ บ้าง ก็มี ทั้งนี้สุดแต่ข้อความแวดล้อมในที่นั้น ๆ


การรู้ด้วยญาณ อะไรเป็นผู้รู้ ?

คำถามนี้ก็เหมือนกับที่เราพูดกันว่า "เห็นด้วยตา" ซึ่งคำถามเช่นนี้จะไม่มีใครสงสัยว่าใครเป็นคนเห็น หรือเห็นด้วยอะไร แต่ถ้าคิดกันให้ลึกซึ้งแล้ว มันก็น่าสงสัย เพราะความเป็นจริงแม้เราจะยอมรับกันว่า เราเห็นสิ่งต่างๆ ด้วยตา แต่ความเป็นจริง ไม่ใช่ตาเป็นผู้เห็น ลำพังตาอย่างเดียวซึ่งเป็นรูปธรรม หรือเป็นวัตถุนั้นจะเห็นอะไรไม่ได้ ตาเป็นเพียงเครื่องมือที่ช่วยให้เกิดการเห็นเท่านั้น ผู้ที่เห็นคือใจไม่ใช่ตา แต่ใจจะเห็นอะไรได้ ต้องอาศัยตา ถ้าตาบอดก็จะไม่เห็นอะไร



ในทำนองเดียวกัน เมื่อพูดว่า "รู้ด้วยญาณ" ก็หมายความว่า "ใจเป็นผู้รู้ ใจเป็นผู้เห็น" แต่ใจจะรู้เห็นอะไรได้ ก็ต้องอาศัยญาณ ญาณเป็นคุณสมบัติอย่างหนึ่งของใจ เช่นเดียวกับความโง่หรือความไม่รู้ซึ่งเรียกว่า "อวิชชา" นั้น ก็เป็นคุณสมบัติอย่างหนึ่งที่มีอยู่ในจิตใจของปุถุชนทั่วไป คนที่มีอวิชชาครอบงำก็เหมือนกับคนที่อยู่ในที่มืด จะมองไม่เห็นอะไร ส่วนคนที่มีญาณ คือมีความรู้ที่เกิดจากการพิจารณา หรือเกิดจากสมาธิและวิปัสสนา คนที่มีญาณก็เปรียบเหมือนกับคนที่อยู่ในที่สว่างย่อมจะเห็นอะไรได้ชัด ฉะนั้นคำว่า รู้ด้วยญาณ จึงหมายถึง จิตใจที่มีความรู้ในสิ่งต่างๆ ซึ่งเกิดขึ้นจากการพิจารณาในขั้นสมาธิและวิปัสสนา เป็นต้น และอย่าลืมว่าญาณเป็นสิ่งที่เราสามารถทำให้เป็นขึ้นได้ ญาณนั้นถ้ายังไม่ถึงขั้นโลกุตตระ ก็มีทางที่จะเสื่อมหรือเปลี่ยนแปลงได้ แต่ถ้าเป็นญาณในขั้นโลกุตตระแล้ว จะไม่มีวันเสื่อมเลย

ต้องผ่านฌานทั้งนั้นแหละครับ เพียงแต่บางกรณีมันผ่านไปอย่างรวดเร็วจนเรารู้ไม่ทัน
สังเกตุไม่ทัน

หลวงพ่อชาเปรียบว่า เหมือนตกจากต้นไม้
เราอาจดูไม่ทันหรอกว่าผ่านอะไรบ้าง

อืมม์มมมมมม...
อ่านเอาดูย้อนตนกันเอาเอง